Toespraak burgemeester Cor Lamers van Schiedam, gehouden bij de Dodenherdenking op 4 mei 2023 op de Plantage te Schiedam 

Dames en heren, jongens en meisjes, 
beste aanwezigen,

Vandaag herdenken we alle burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden, of elders in de wereld zijn omgekomen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar ook bij oorlogen en vredesmissies erna. We staan stil bij hen die vielen voor onze vrijheid. 

Dit is mijn tiende keer dat ik als burgemeester tijdens deze Dodenherdenking het woord tot u mag richten. Al die jaren bij mijn terugblik op het oorlogsverleden zeiden we tegen elkaar: "Dit nooit meer". We waren allemaal hoopvol dat door de jaren heen de wereldsituatie beter zou worden. Dat is helaas níet zo. Er was na de Tweede Wereldoorlog nog veel verschrikking in de wereld. Soms ver weg, soms dichtbij. En nog altijd zijn er zo veel brandhaarden. Vaak ver weg, maar daarmee niet minder ernstig. Soms heel zichtbaar als conflict, soms als sluipmoordenaar. Dat laatste zagen we al in nazi-Duitsland. Daar werd haat en onverdraagzaamheid ook sluipenderwijs  geïntroduceerd. Iedereen stond erbij en keek ernaar. Dat moet ons extra wakker maken om nog meer voor vrijheid op te komen. En te blijven waken voor onverdraagzaamheid, die soms stap voor stap haast ongemerkt groter wordt.

We merken het in onze samenleving, die de laatste jaren steeds meer gepolariseerd wordt. En we merken het op wereldniveau met de grootste verschrikking die er is: oorlog. En het is niet meer ver weg. Het heeft opnieuw het Europese continent bereikt. Rusland is als wrede agressor Oekraïne binnengevallen. Het is een oorlog waarvan het einde helaas nog niet in zicht lijkt. Het is een oorlog die onze waarden en menselijkheid laat wankelen. 
Gelukkig komen we ook in Schiedam op voor de onderdrukten en vangen we Oekraïners op die vluchten voor de oorlog. Dat doen wij als gemeente en als gemeenschap. Wij vangen na Rotterdam het grootste aantal in de regio op. Meer dan 500 mensen vinden hier nu hun tijdelijk thuis. Maar het is ook hartverwarmend om te zien dat Oekraïners onderdak vinden bij mensen thuis, particulier. We blijven strijden voor hun vrijheid en daarmee voor stabiliteit in Europa. We mogen nooit zwichten voor een tiran. 

Beste aanwezigen,

In de Tweede Wereldoorlog zijn er gebeurtenissen die een onuitwisbare indruk hebben gemaakt. Ook in Schiedam. Verschrikkelijke gebeurtenissen die de samenleving  hebben getekend. Eén daarvan is de razzia die plaatsvond op 10 november 1944. Dit jaar wordt er meer onderzoek gedaan naar die razzia in Schiedam om er nóg meer over te weten te komen. Dat gebeurt door ons gemeentearchief. We kijken niet alleen naar degenen die werden weggevoerd, maar ook naar de achterblijvers. Het onderzoek wordt  gedaan samen met de gemeente Rotterdam, het Nationaal Archief en het Comité 4 en 5 mei.

In onze stad en in Rotterdam werden mannen tussen de 17 en 40 jaar bijeen gebracht en afgevoerd naar Duitsland voor dwangarbeid. Stukken van de stad werden afgezet. Men werd totaal verrast. Nog altijd is het totaal aantal weggevoerden uit Schiedam en Rotterdam niet duidelijk. Ook dát wordt onderzocht. Het moeten er ook in Schiedam vele duizenden zijn geweest. Sommigen wisten de actie te ontvluchten en konden onderduiken. De meesten hadden geen schijn van kans en werden plotseling weggerukt uit de samenleving. 
Dat heeft invloed op degenen die weggevoerd werden. Maar ook op de achterblijvers. En op de samenleving als geheel. Toen de mannen na de oorlog weer terugkwamen deden velen er het zwijgen toe. Zij kónden er simpelweg niet over praten. De verhalen komen nu meer en meer naar boven en wij hopen dat dat nog wordt gestimuleerd door het onderzoek van het archief en met het initiatief voor een Razzia Monument in Rotterdam. Dat wordt in november onthuld en wij sluiten daar als Schiedam bij aan. En ik hoop dat wij, ook hier in Schiedam, nabij deze plek een gedenkteken kunnen realiseren dat ook aansluit bij het grote monument op de Parkkade in Rotterdam. 

Dames en heren, jongens en meisjes,

Een andere gebeurtenis waar ik vandaag met u bij stil wil staan is het 'vergeten bombardement'. Ik noem het liever het 'vergissingsbombardement', want met inmiddels een jaarlijkse herdenking in Rotterdam-West is er gelukkig weer aandacht voor deze tragedie. Het is dit jaar 80 jaar geleden dat het bombardement plaatsvond op 31 maart 1943. Op die dag vielen Amerikaanse bommen op Schiedam-West en Rotterdam-West. Het doelwit was de werf Wilton-Fijenoord. Laaghangende bewolking, een stevige wind en desoriëntatie zorgden ervoor dat de bommen hun doel misten. Zij raakten onbedoeld grote delen van Rotterdam-West en ook Schiedam. Bij dít bombardement vielen in onze stad tien doden. Maar in april 1941 vielen er ook al bommen bestemd voor Wilton-Fijenoord op verkeerde plekken. Gedurende de oorlog  vielen er alleen al in Schiedam meer dan honderdtwintig slachtoffers bij bombardementen. De impact van die bombardementen was groot. Er vielen vele onschuldige slachtoffers. Het toont nog altijd de vernietigende kracht van oorlog. Ooggetuigen zijn nog altijd in leven en ook voor hen blijven we herdenken, maar we blijven ook hun verhalen doorvertellen.

Beste aanwezigen,

Ik begon deze toespraak weinig hoopvol omdat de wereld weinig lijkt te leren van het verleden. Maar er zijn gelukkig ook dingen om trots op te zijn. Zoals hoe onze stad  zorgvuldig en respectvol met de geschiedenis omgaat, bijvoorbeeld met deze herdenking. En hoe wij onze zorgzaamheid als samenleving en individu tonen bij noodsituaties. Zoals bij de oorlog in Oekraïne, maar ook bij natuurgeweld in Turkije en Syrië. 

Trots dat we als eerbetoon aan slachtoffers van de oorlogen op verschillende wijzen blijven herdenken. Zoals vandaag. De belangstelling hiervoor neemt ieder jaar toe. En ook het grote aantal bloemenhuldes is ieder jaar indrukwekkend. Ik waardeer het dat u hier allen zo massaal bent. We herdenken hen die vielen, maar we zijn hier ook om de verhalen door te blijven geven. Zodat de offers die zijn gebracht niet vergeten worden. Én om te laten zien waar haat en onverdraagzaamheid toe kunnen leiden. De afstand tot de Tweede Wereldoorlog wordt ieder jaar groter. Maar bijna iedere Nederlander heeft via overlevering van generatie op generatie te maken met de Tweede Wereldoorlog of andere oorlogen. Het is belangrijk om de waarde van vrijheid door te blijven geven aan volgende generaties.

We hebben niet alles in de hand. Dat toont de huidige situatie in de wereld aan. Maar we kunnen wel op onze eigen rol letten. Dat kan al in onze eigen buurt. In onze eigen stad. Om méé te denken in plaats van tegen te denken. En om als samenleving onze stem blijvend te laten horen tegen haat en tirannie. Dat mogen we nooit loslaten.

Wij mogen niet alleen vandaag de dag de lessen uit het verleden leren. Maar wij moeten die lessen ook toepassen in het nu. Door verdraagzaam te blijven. En door onze vrijheid samen te koesteren. 

Ik dank u voor uw aandacht. 

foto's: Jan van der Ploeg